Atatürk hakkında okumanız gereken 10 kitap
Bugün, 10 Kasım 1938'de aramızdan ayrılan Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün ebediyete intikalinin 86'ıncı yılı… Adını Türk ve dünya tarihine altın harflerle yazdıran Atatürk'ü daha yakından tanımak isteyenler için hakkında yazılmış en iyi 10 kitabı seçtik.
MURAT CEM
Bugün, 10 Kasım 1938'de aramızdan ayrılan Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün ebediyete intikalinin 86'ıncı yılı… Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu ve önderi Mustafa Kemal Atatürk, 57 yıllık yaşamında milletinin ve vatanının bağımsızlığı için girdiği her mücadeleyi askeri ve siyasi dehasıyla zaferle taçlandırarak, adını Türk ve dünya tarihine altın harflerle yazdırdı.
Mustafa Kemal Atatürk’ün hayatı ve eserleri bugüne kadar yerli ve yabancı birçok yazar tarafından kaleme alındı. Bu kitaplardan dili, üslubu, bakışı, belgesi ile öne çıkanlardan bir seçki yaptık.
Atatürk'ü daha yakından tanımak isteyenler için, okunması gereken 10 kitabı sizler için derledik.
Atatürk hakkında birinci elden…
1- Falih Rıfkı Atay'ın Çankaya adlı eseri, Mustafa Kemal Atatürk'ün hayatını, düşüncelerini ve devrimlerini yakından takip eden bir gazetecinin gözünden kaleme alınmış, eşsiz bir biyografidir. Sadece bir biyografi olmaktan öte, Cumhuriyet döneminin Türkiye'sini anlamak için de önemli bir kaynak niteliğindedir. Falih Rıfkı Atay, 1923’den 1938’e kadar Atatürk’ün yanında bulunmuş, O’nun yaşadıklarını bizzat kendisinden dinlemiş ve hatta birçoğuna şahit olmuş devrin önemli gazetecilerindendir. Çankaya, Atatürk’ü doğumundan okul yıllarına, savaştığı cephelerden yaptığı inkılaplara, tartışma sofralarından insani yönlerine kadar her detayı anekdotlara yer vererek anlatıyor. Atatürk'ü sadece politik bir lider olarak değil, aynı zamanda bir insan olarak da okura anlatıyor. Atatürk'ün çok yakınında ve sürekli bulunduğundan çok sayıda ve birinci elden anılar ve izlenimler sunan bu kitap ilk olarak 1952 yılında Dünya gazetesinde çıkan yazıların genişletilmiş halidir. Yazar 1968'de yenilenmiş haliyle okurlara sunmuştur.
Çankaya
Falih Rıfkı Atay
Pozitif Yayınları
596 sayfa
Sınıf arkadaşlığından kader arkadaşlığına…
2- Ali Fuat Cebesoy'un Sınıf Arkadaşım Atatürk kitabı, Mustafa Kemal Atatürk'ün gençlik yıllarını ve askeri kariyerini anlatan bir eser. Sıcak, samimi, dostane…
Atatürk ile Ali Fuat Paşa'nın Harbiye sıralarında başlayan sınıf arkadaşlığı, onları kader arkadaşlığına kadar götürecektir... Milli Mücadele başlayınca Mustafa Kemal'i ilk destekleyen ve İstanbul hükümetine ilk isyan bayrağını açanlar arasında Ali Fuat Paşa gelecektir...
Maziye uzanan yakın dostlukları o kadar sıcak anılarla doludur ki, araya giren kırgınlıklara rağmen hasta yatağında Atatürk'ün yanında görmek istediği kişi gene Ali Fuat Paşa olacaktır... Savarona yatında aralıksız 22 gün gece gündüz beraber olurlar... Dolmabahçe Sarayındaki bu buluşma ise, sanki yıllar öncesinin Salacaklı Ali Fuat'ı ile Selanikli Mustafa'sını yan yana getirmiştir. Çocukluğa uzanan mazi hasretinin bu duygusal anı, iki eski dostun son veda görüşmesi olacaktır... Ali Fuat Cebesoy 1967 yılında yayımladığı bu eserinde, işte bu büyük dostluğun çocukluk, okul ve genç subaylık yıllarını anlatır.
“Ne Atatürk'e Ali Fuat Paşa kadar yakın bir dost çıkmış, ne de onu bu kadar güzel anlatan bir kitap yazılmıştır”
Sınıf Arkadaşım Atatürk
Ali Fuat Cebesoy
İnkılap Kitabevi
219 sayfa
Vazgeçilmez bir kaynak: Tek Adam
3- Üç ciltte oluşan Tek Adam, Atatürk’ü en iyi anlatan eserlerden. Sadece bir biyografi değil, aynı zamanda Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşunu ve bu sürecin mimarı olan Mustafa Kemal Atatürk'ü anlamak için vazgeçilmez bir kaynak. Şevket Süreyya Aydemir, 1963 yılında basılan kitabında sadece Atatürk'ün hayatını değil, aynı zamanda 19. yüzyılın sonlarından 20. yüzyılın başlarına kadar uzanan çalkantılı bir dönemi de ele alıyor. Osmanlı İmparatorluğu'nun çöküşü, Milli Mücadele ve Cumhuriyetin ilanı gibi önemli olayları, dönemin siyasi, sosyal ve kültürel atmosferini gözler önüne sererek anlatıyor. Bu eser hem dönemin tarihi olaylarını hem de Atatürk'ün kişiliğini daha iyi anlamanıza yardımcı olacaktır.
Tek Adam (3 cilt)
Şevket Süreyya Aydemir
Remzi Kitabevi
1472 sayfa
Türkiye’yi iyi bilen bir batılının gözünden
4- Atatürk hakkında yazılmış en önemli biyografilerden biri. Andrew Mango'nun kaleme aldığı bu eser (Atatürk- Modern Türkiye’nin Kurucusu) Atatürk'ün hayatını çocukluğundan itibaren takip ederek, Milli Mücadele, Cumhuriyetin ilanı ve sonrasında yapılan inkılapları detaylı bir şekilde anlatıyor. 2 bin yılında yayımlanan kitap, sadece siyasi olayları değil, aynı zamanda Türkiye'nin sosyal ve kültürel dönüşümünü de ele alıyor. Atatürk'ün bu dönüşümlerdeki rolünü ve etkilerini daha iyi anlamamızı sağlıyor. Ayrıca kitap, onu salt lider yanıyla değil, yakın çevresi ve insan ilişkileriyle de yansıtıyor.
Kitabın yazarı Mango, 1926 İstanbul doğumlu, İstanbul İngiliz Erkek Okulu mezunu. İçimizden biri, bir Levanten aile çocuğu. 1947'de öğrenciyken katıldığı BBC'de on dört yıl boyunca Türkçe Yayınlar bölümünün yöneticiliğinde bulunmuş bir isim.
Atatürk / Modern Türkiye'nin Kurucusu
Andrew Mango
Remzi Kitabevi
750 sayfa
İngiliz hükümeti sipariş etti
5- İngiliz hükümeti tarafından 1952’de Atatürk hakkında bir biyografi yazmakla görevlendirilen John Patrick Douglas Balfour, bilinen adıyla Lord Kinross, (d. 1904 - ö. 1976) 5 yıl boyunca bu kitap için çalışmalarını sürdürdü ve kitap 1960’ta yayımlandı. İngiliz ve Fransız arşivlerinden de yararlanılarak yazılan bu eser, Atatürk’ün karakterine dair net bir fikir elde etmemizi sağladığı kadar, Osmanlı İmparatorluğu’nun son yıllarını ve yeni kurulan Türkiye’nin ilk yıllarını da anlatıyor. Atatürk hakkında bugüne dek yazılan en başarılı biyografilerden biri kabul edilen kitap İngilizce yayımlandığında yurt dışında “eleştirellikten uzak” bulunarak yer yer eleştirilmiştir.
Atatürk, Bir Milletin Yeniden Doğuşu
Lord Kinross
Altın Kitaplar
592 sayfa
Yasaklanan kitap: Atatürk'e farklı bir bakış
6- H.C. Armstrong'un kaleme aldığı Bozkurt, Atatürk'ün sağlığında yayımlanan ilk biyografi olması ve o dönemki siyasi atmosferi yansıtması nedeniyle önemli bir yere sahiptir. İşgal İstanbul'unda İngiliz İstihbarat Yüzbaşısı olan H. C. Armstrong tarafından 1932'de yazılan kitap içeride ve dışarıda büyük yankılar uyandırmış, uzun süre Türkiye'ye sokulması yasaklanmıştır. Armstrong, Atatürk ile bizzat görüşerek ve dönemin tanıklarından bilgiler toplayarak kitabı yazdığını iddia etmiştir. Bozkurt, onu putlaştırmayan, insani yönlerini gizlemeye çalışmayan, kimine göre de düşmanca sayılabilecek, sert bir üslûpla yazılmıştır. Kılıç Ali’nin yazdıklarına göre hükûmetin yasakladığı kitabı merak eden Mustafa Kemal, yurt dışından orijinal bir nüshasını getirtti, ünlü sofralarından birinde geç vakitlere kadar ilgililere simültane tercüme ettirerek okuttu, dinledi. Armstrong kitapta "çok yetenekli, inatçı bir enerjiye sahip, ancak insafsız, itici tavırları olan, serkeş mizaçlı, gem vurulmamış zevkleri, ihtirasları olan; dahası, dostluğu tanımayan bir adam" portresi çiziyordu. Sıra onun herkesçe malûm içkisinden bahsettiği satırlara da gelmiştir. Ancak düşmanca bu satırlardan sonra Armstrong "memleketin herhangi bir felâketi veyahut memleketini ve milletini alâkadar edecek herhangi mühim bir hadise zuhur etti mi, onun içkisini de, eğlencesini de bir tarafa bırakıp pençesini hadiselerin üzerine atarak aslan gibi kükrediğini" de belirterek Sezar'ın hakkını Sezar'a veriyordu. Bu satırlar üzerine Mustafa Kemal hiç kızmamış, aksine "Bunun ithalini menetmekle hükümet hataya düşmüş. Adamcağız yaptığımız sefahati eksik yazmış, bu eksiklerini ben ikmal edeyim de kitaba müsaade edilsin ve memlekette okunsun!" diye latife etmişti.
Mustafa Kemal sofrasında verdiği bu sözü unutmadı, kitapla ilgili kimi düzeltmeleri yaptı ve bunlar Necmeddin Sadak'ın kaleminden 7 Aralık 1932'de "Akşam" gazetesinde yayımlandı. Kitabın Türkiye'deki ilk çevirisi Peyami Safa tarafından 1955 yılında yapılmıştı. Kimi bölümleri atlanarak yapılan bu çeviri özgün metnin yaklaşık üçte biri kadardı. İstanbul "Sel Yayınları"ndan çıkan kitap zaten küçük boy ve 95 sayfaydı. Oysa özgün versiyonları 300 sayfaya yaklaşıyordu.
Sonraki yıllarda yapılan çeviriler de kitaptan özel hayata ilişkin tartışmalı ve dayanaksız bölümler çıkartılarak yayımlanabilmiştir. Kaynak Yayınları, kitabı Atatürk’ün Cevabı ile birlikte geniş basımını yapmıştır.
Bozkurt
H. C. Armstrong
Kaynak Yayınları
488 sayfa
Dürüst, hakkaniyetli bir yaklaşım
7- Kitap, Atatürk'ün askeri, siyasi ve kültürel reformlarını detaylı bir şekilde anlatıyor. Klaus Kreiser’in Atatürk adını taşına kitabı hamasi övgücülükten de, muhalif anlatıların keskinliğinden de uzak bir biyografi. Büyük hükümler vermekten ziyade alçak sesle ve sakin konuşan, zamana ve insana dürüst bir ilgiyle bakan, nükteli, ferah bir anlatı. Yazarın deyişiyle asıl amacı, Mustafa Kemal’i tarihsel bağlamı içinde anlatmaktır. Klaus Kreiser, Atatürk’ün yaşam çizgisini “önceleri asker ve kendisini ulusal iradenin cisimleşmiş hali olarak gören bir siyaset adamı… daha sonraları ise dini ve dili, hukuku ve tarih anlayışını, kılık kıyafeti ve müziği derinden değiştirmek isteyen bir kültür devrimcisi…” olarak ele alıyor.
Atatürk
Klaus Kreiser
İletişim Yayınları
399 sayfa
Atatürk’ün entelektüel portresi
8- İttihat ve Terakki Partisi üzerine yaptığı çalışmalarıyla tanınan Şükrü Hanioğlu’nun Atatürk kitabı toplam 1.024 sayfa ve oldukça kapsamlı yeni bir çalışma. Geçen yıl basılan kitap bir devlet kurucusunun entelektüel portresinin ana hatlarını ortaya koyuyor. Atatürk'ün eğitimi, okuduğu kitaplar ve düşünsel evrimi üzerine yoğunlaşıyor. Bir kurucu liderin entelektüel gelişimini ve düşünce yapısını anlamak için önemli bir kaynak.
Şükrü Hanioğlu
Bağlam Yayınları
1024 s.
İlber Hoca’nın gözünden Atatürk
9-Türkiye’nin önemli tarihçilerinden İlber Ortaylı’nın 2020 yılında yayımladığı Gazi Mustafa Kemal Atatürk kitabı Atatürk'ün hayatını doğumundan ölümüne kadar bir kronoloji izleyerek detaylı bir şekilde inceliyor. Sadece siyasi hayatını değil, aynı zamanda kişisel özelliklerini, düşüncelerini ve yaşadığı dönemin atmosferini de yansıtıyor.
Kitap yayınlandığında İlber Ortaylı 73 yaşındaydı. Bütün bilgi birikimi ve tecrübesiyle tarihe bakan Ortaylı dengeli bir Atatürk portresi ortaya koyuyor. Atatürk'ü farklı bir açıdan ele alarak, daha önce bilinmeyen veya üzerinde durulmayan yönlerine dikkat çekiyor. Kitap, günümüzde hala tartışılan bazı konulara da (örneğin, Atatürk'ün dini görüşleri, inkılapların etkileri) farklı bir perspektif sunarak okura düşünme fırsatı veriyor.
“Tarihin akışını değiştiren, ona mührünü vuran veya büyük tehlikelere mâni olan liderlere her memlekette rastlamak mümkün değildir. Atatürk dünya tarihinin nadiren gördüğü bir dehadır. Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra, hiçbir mağlup milletin direniş göstermediği zamanda siviller ve askerlerle dünyaya meydan okumuştur.”
Gazi Mustafa Kemal Atatürk
Prof. Dr. İlber Ortaylı
Kronik Kitap
480 sayfa
Atatürk’ün özel hayatı
10- İpek Çalışlar, 2006 yılında yayımladığı Latife Hanım ve 2010 yılında yayımladığı Halide Edib kitaplarıyla çok iyi bir biyografi yazarı olduğunu kanıtlamıştı. Atatürk kitabı da benzer üslupta, roman akıcılığında kaleme alınmış, kolay okunan başarılı bir eser. Mustafa Kemal Atatürk-Mücadelesi ve Özel Hayatı adını taşıyan kitap sadece arşiv bilgilerine dayanmıyor, Mustafa Kemal’in hayatının geçtiği yerlere yapılan yolculuklara, tanıklıklara ve belgelere dayanıyor. Atatürk hakkında çıkan en yeni biyografilerden biri olduğu için zengin bir kaynakçaya ve fotoğraflara yer veriyor. Daha evvel yayınlanmış birçok kitaptan daha çok Atatürk’ün özel hayatına odaklandığını görüyoruz. Çalışlar, biyografiyi yazarken daha önceki biyografilerin çoğunda eksik olan yaşayan ve vefat etmiş kadınların şahitliklerine ve anlatılarına da başvuruyor.
“Ali Rıza Efendi ve Zübeyde Hanım’ın oğlu, Latife Hanım’ın eşi, bize bu güzel vatanı bırakan Mustafa Kemal ATATÜRK, gözden kaçmış iç dünyası, mücadelesi ve özel hayatıyla…”
